SOLUNUM SİSTEMİ

Solunum, genel anlamda canlı organizmada gaz değişimini ifade etmek için kullanılır.
1. Dış Solunum
Solunum organlarıyla dış ortamdan hava alınması ve verilmesi, yani soluk alıp vermeye denir.
2. İç Solunum
Solunum organlarına dolan havadaki oksijenin yakalanıp hücrelere kadar taşınması, hücrelerde oluşan karbondioksitin aynı yolla solunum organlarına getirilmesidir.
3. Hücresel Solunum
Hücrelere kadar gelen besinlerin orada oksijenle veya oksijensiz olarak yakılması ve ATP üretilmesi olayıdır.

Hücre  solunumunda  atık ürün olarak su ve karbon dioksit çıkar.

Canlıların büyük bir bölümü hayatını devam ettirebilmek için hücrelere oksijen iletmek ve hücrelerde oluşan karbon dioksiti de dışarıya atmak zorundadır. Bu olaya solunum, bunu gerçekleştiren sisteme de solunum sistemi denir.

Canlılarda görülen çeşitli solunum organları:

1. Deri Solunumu: Vücut dış yüzeyini örten deri gaz değişimini sağlar. Alınan oksijen iç dokulara difüzyonla ya da kanla taşınır. Yassı ve yuvarlak solucanlarda görülür. Kurbağa ve semenderlerin erginlerinde nemli olan deri gerekli oksijenin %25 inin alınmasını sağlar Memelilerde de kısmi deri solunumu vardır.
2. Trake Solunumu : Eklembacaklılardan Böcekler, Çok ayaklılar, Bazı Kabuklular da görülür. Trakeler dokulardaki hücrelere kadar sokulmuş borular sistemidir. Trakeler O₂ yi doğrudan hücrelere taşır. Bu hayvanların kanı O₂ ve CO₂ taşımada görev yapmaz.
3. Solungaç Solunumu: Suda yaşayan hayvanlarda görülür. Kurbağa larvaları, deniz solucanları, bazı yumuşakçalar, kabuklular ve balıklarda bulunur. Solungaçlar suda çözünmüş oksijeni alacak şekilde özelleşmiş, yaprak veya tüy biçimindeki yapılardır.

4. Akciğer Solunumu: Kurbağa ve Semenderlerin erginlerinde, Sürüngen, Kuş ve Memelilerin tümünde görülür. Akciğer hacimleri ve yüzeyleri organizma gruplarının enerji ihtiyacına göre değişkenlik gösterir. Kuşların solunum sisteminde akciğerler ve hava keseleri bulunur. Hava keseleri bazı kemiklerin içlerine kadar uzanır. Kuş akciğerlerinde alveol yoktur. Hava keseleri hava depolar ve körük gibi fonksiyon yapar. Kuşların kemik boşlukları hava taşır. Bu yapı sayesinde kuşlar yükseklerde çok rahat uçabilirler.

   5. Birden Fazla Solunum Organı Taşıyan Hayvanlar:
   a. Akciğerli balıklarda (Dipneusti) iki solunum organı faaliyet gösterir. Bu balıklar nehirlerde yaşar, bu sürede solungaçlarını kullanırlar.
   Su yüzeyine çıkarak hava keselerini dolduran balık, suların çekilmesiyle çamur altına girer. Uzun bir süre hava kesesindeki hava ile hayatını sürdürür.
   b. Kurbağalar ve semenderler larva devresinde tamamen suda yaşadıkları için solungaç solunumu yaparlar. Ergin hale gelen kurbağalarda solungaç kaybolur, yerini akciğer alır. Ergin kurbağa hem deri ile, hem de akciğerleriyle solunum yapar. Kurbağalar derilerini nemli tutmak için genelde nemli ortamlarda yaşarlar. Kurak bir ortamda uzun süre kurbağa yaşayamaz.

   Solunum Sistemiyle İlgili Yapıların Özellikleri

   • Solunum organlarının duvarları, gaz giriş çıkışını kolaylaştıracak biçimde ince bir yapıya sahiptir.
   • Solunum organlarındaki tabakalar yüzey genişlemesine, dolayısıyla difüzyon imkanının artmasına yardımcı olur. Örneğin akciğerlerdeki alveollerin toplam yüzeyi yaklaşık 100 m2 dir.
   • Solunum gazlarının giriş – çıkışının olduğu yerlerdeki yüzeyler nemlidir.

   • Solunum Organları:

     a. Burun: İnsanda solunum sistemi burunla bağlar. Burnun yapısında kıllar, mukuslu yüzey ve yüzeye yakın kılcal damarlar bulunur. Bu yapılar, solunum esnasında alınan havanın, mikrop ve tozlarının tutulmasını, ısınmasını ve nemlendirilmesini sağlar.

     b. Yutak: Ağız ve burun boşluğunun birleştiği yerdir. Alınan havanın soluk borusuna, besinlerinde yemek borusuna geçmesini sağlar.

     c. Gırtlak: Yutaktan gelen havayı nefes borusuna  ileten organdır. Kıkırdaktan yapılmıştır. Ses telleri gırtlakta bulunur.

     d. Nefes Borusu: Yutak ile akciğer arasında bulunur. Kıkırdak  halkalı yapıdadır. Akciğere hava iletimini sağlar. Akciğerin üzerinde ikiye ayrılarak bronşları oluşturur. Bronşlarda, akciğer içinde dallanarak bronşcukları meydana getirir. Soluk borusunun içinde titrek tüylü epitel doku bulunur. Ayrıca soluk borusunun içi kaygan ve yapışkan sıvı ile kaplıdır. Nefes alırken havadan gelen toz ciğerlere ulaşmadan soluk borusunda yıkanır. Titrek tüyler vasıtasıyla toz ve balgam dışarı atılır.

     e. Akciðer: Solunum sisteminde gaz değişiminin yapıldığı organdır.Göğüs boşluğu içinde yer alır. Sağda 3 solda 2 olmak üzere 5 lobtan oluşur. Akciğerlerin üzeri plevra denilen çift katlı bir zarla çevrilidir. Bu zarların arasında sıvı bulunur. Akciğerde bulunan hava kesecikleri (alveol) ile bunun etrafını saran kılcal damarlar arasında oksijen ve karbon dioksit geçişi olur.

     f. Diyafram ve Göğüs Kasları:

     Diyafram kası, göğüs boşluğuyla karın boşluğunu birbirinden ayırır. Kasılıp gevşeyerek akciğere hava

     giriş çıkışını kolaylaştırır. Göğüs kasları gevşeyerek göğüs kafesinin hacmini değiştirir. Akciğerlere hava giriş çıkışını kolaylaştırır.

     Soluk Alıp Verme

     a. Soluk Alma Mekanizması

     1. Göğüs kasları ve diyafram kası kasılır. Diyafram düzleşir.

     2. Göğüs boşluğunun hacmi artar.

     3. Akciğer genişler ve iç basıncı düşer.

     4. Oksijence zengin hava akciğere dolar.

     5. Oksijen kana, karbon dioksit hava keseciklerine geçer.

      

     b. Soluk Verme Mekanizması

     1. Göğüs ve diyafram kasları gevşer.

     2. Göğüs boşluğunun hacmi azalır.

     3. Akciğer küçülür, iç basınç artar.

     4. Kirli hava dışarı atılır.

   • Solunum hızı kandaki CO₂ miktarına göre düzenlenir. CO₂ artışı soluk alıp vermeyi hızlandırır. Çünkü CO₂ kanın pH sını düşürür ve ortam asit hale gelir. Bu da beyni uyarır.

     Soluk alış-verişinin hızı ve şiddeti omurilik soğanındaki sinirler tarafından denetlenir.

     CO₂ nin çok az bir kısmının hemoglobin ile de taşınabildiği belirtilmektedir. İnsanın soluduğu havada fazla oranda karbon monoksit (CO) bulunursa zehirlenme meydana gelir.
     Çünkü, CO hemoglobin ile sıkı bağ yapar ve kolayca kopmaz. Bunun sonucunda oksijen hemoglobinle bağlanamaz ve dokular O₂ siz kalır.

      

     . Solunum Sisteminin Sağlığı

     Solunum sisteminin sağlığının korunması için temiz havalı ortamlarda bulunulmalıdır. Sigara içilmemeli; sigara içilen, havasız ortamlardan kaçınılmalıdır. Burundan nefes almaya özen gösterilmelidir. Soğuk, tozlu, çok kuru yerlerde bulunmaktan kaçınılmalıdır. Solunum yoluyla nezle, grip, bronşit, zatürre, verem, kabakulak, kızıl, kızamıkçık, kızamık, suçiçeği difteri gibi hastalıklar bulaşabilir.