SES: Ses kaynakları tarafından oluşturulan ve kulağımızla algıladığımız ya da algılayamadığımız titreşimlere denir.

 

SES NASIL YAYILIR?

Sesin oluşumu: Ses kaynağı titreşim hareketi yaptığında bulunduğu maddesel ortamı da titreştirir ve böylelikle ses her yönde yayılır. Yani ses; madde moleküllerinin titreşimi ile oluşan bir dalga hareketidir.

Diyapazon: Bilimsel çalışmalarda ses kaynağı olarak kullanılır. İki kollu çelik bir çataldır. Diyapazonun kollarına tokmak veya sert bir cimle vurulursa titreşerek ses oluşur.

Ses, katı, sıvı ve gaz maddelerde yayılır.

Kaynağından çıkan ses dalgaları çevresindeki madde taneciklerini titreştirir. Titreşim dalgalar halinde yayılır.

Ses kaynağından uzaklaştıkça ses dalgalarının etkisi azalır ve ses daha az duyulur.

Ses dalgaları, havasız ortamda(boşlukta)yayılamaz. Çünkü boşlukta sesi iletebilecek madde yoktur.

 

SESİN YAYILMA HIZI:

-Ortamın cinsine bağlıdır.

-Ortamın sıcaklığına bağlıdır.

 

SES BİR ENGELE ÇARPIĞINDA NE OLUR?

Bir ses kaynağından çıkarak her yöne yayılan ses dalgalarının, sert bir yüzeye çarparak doğrultu değiştirmesini sesin yansıması denir.

Ses düz ve pürüzlü yüzeylerde farklı oranlarda yansır. Düz yüzeylerde sesi daha fazla duyarken pürüzlü yüzeylerde daha az duyarız.

Ses dalgalarının bir yüzeye çarparak yansıyıp kaynağına geri dönmesiyle oluşan ses olayına yankı denir.

Yankı olayının gerçekleşmesi için gerekli en küçük uzaklık 20˚C ta yaklaşık 17 m.dir.

Yankı oluşabilecek yerler genellikle büyük duvarlar ve derin vadilerdir. Fakat sesi yansıtan yüzeye çok yakınsak kaynaktan yayılan ses ile oluşan yankıyı birbirinden ayırt edemeyiz.

Yankılar bazen başa dert olur. Örneğin; kötü tasarlanmış bir konser salonunda, tavan ve duvarlardan yansıyan yankılar müziğin niteliğini bozabilir.

Yankının yararları da vardır. Yankı sayesinde kaynağının yansıtma yüzeyine ne kadar uzakta olduğu bulanabilir. Örneğin; sonar olarak adlandırılan gemilerin altına yerleştirilmiş alet, yarasalar kendi doğal sonar sistemleri sayesinde karşılarına çıkan engelleri tanırlar. Radarlar, gözle görülemeyecek kadar uzakta bulunan cisimlerin yerini belirlemek için yayar ve bunların yankılarını yayarlar.

Sesleri nasıl işitiriz?

-Ses kaynağından çıkan ses dalgaları hava moleküllerini titreştirir.

-Bu titreşimler etrafa dalgalar halinde yayılır.

-Her yönde yayılan ses dalgaları kulak kepçesi tarafından toplanır.

-Ses dalgaları kulak yolundan ilerleyerek kulak zarını titreştir.

-Kulak zarındaki titreşimler kulağın iç kısmına iletilir.

-Belli bir ileti taşıyan bu titreşimler beyne ulaştığında ses işitilmiş olur.

Sesin soğurulması ve Yalıtımı

Ses duvar gibi katı yüzeylere çarptığında bir kısmı iletilirken bir kısmı soğurulur. Ses soğurulduğu için şiddet, azalır. Ses maddelerde iletilme özelliğinden dolayı etrafımızdaki sesleri duyarız. Ancak aşırı gürültülü ortamlarda da rahatsız eder. Bu yüzden ses yalıtımına ihtiyaç duyulur. Benzer şekilde ses yansıması da bazı sorunlar yaratır. Müzik dinlerken sınıfta ders yaparken ses yansımasının çok olması istenmez.

Sesin soğurulma özelliği farklıdır. Bazı maddeler sesi çok yalıtırken bazı maddeler az yalıtır. Ses yalıtımı sesi daha fazla soğuran maddelerden yapılır.

 *Kar yağdığında dışarıdaki sesler bizi çok rahatsız etmez.

*Binanın duvarları ve tabanları yapılırken ses geçirmemesine önem verilir. Tuğla ile sıva arsına ses yalıtım malzemesi kullanılır.

*Arabaların egzozlarındaki susturucular ses şiddetini azaltmak için art ada odacık yapılarak ya da sesi soğurucu bir madde ile kaplanarak tasarlanmıştır. Bu maddeler motor sesini büyük ölçüde azaltır.

*Yeşil alanlar şehir gürültüsünün büyük bir kısmını soğurur. Ses yumuşak ve gözenekli yüzeylere çarptığında enerjisinin çoğu bu maddeler tarafından soğurulur. Ses girintili çıkıntılı ve pürüzlü yüzeyde dağınık yansımaya uğradığından sesin daha çok soğrulduğu görülür.

Ses Dalgaları Neden Maddesel Ortamda Yayılır?

Sesin yayılabilmesi için sesin çıktığı ortamda, maddeyi oluşturan moleküllerim olması gerekir. Çünkü boşlukta titreşen cisimlerin enerjilerini taşıyacak tanecikler yoktur. Bir diyapozana lastik bir çekiçle dokunulursa enerjisi diyapozana aktarılır. Diyapozonun titreşen kolu, denge pozisyonundan uzaklaştıkça kendisine değen hava moleküllerini titreştirir. Bu hava moleküllerinin ileri geri hareketi, diğer hava moleküllerine de titreşim yaptırarak hava da görünmez bir dalga hareketi meydana getirmiş olur.

Ses en iyi katılarda sonra sıvılarda en kötü gazlarda iletilir.Uygun özellikte katı maddeler ses kirliliğini önlemek, ahenkli ve sessiz bir mekan oluşturmakta kullanılır.Gürültüyle mücadele yöntemlerinden biri de akustiktir.Eğer bir ortamda rahatsız edici bir yansıma varsa o ortamın akustik özelliği zayıftır.Akustik ses bilimidir.Sesin özelliklerini inceler.

Tarihi mekânların akustik özellikleri onların yapım tekniklerindeki mükemmel geometriye bağlanmaktadır. Sinema, konser, tiyatro gibi sanat etkinliklerinin yapıldığı salonlar, görsel ve akustik özellikleri sayesinde değer kazanır.

SES DALGALARININ KULLANIM ALANLARI

*Sonar ile balık avı yapılır.

*Bazı hayvanlar doğal bir yetenek olarak yankıyı kullanır. Filler farklı seslerle iletişim kurarlar. Bu hayvanlar tehlike anında boru sesi çıkarırlar. Bu sesi insanlar duyabilir. Ancak anne fillerin kaybolan yavrularını bulmak ve erkek fillerin de diğer erkek filleri sesleri insanlar duyamaz.

*Yarasalar gece avlanır. Onların görme duyuları zayıftır. Bu hayvanlar karanlık ortamda yiyeceklerini bulmak zorundadır. Yarasaların çıkardıkları sesleri insanlar duyamaz. Sesler çevredeki maddeler tarafından yansıtılır. Yansıyan sesler aracılıyla avının yerini tespit eder.

*Sesten tıp alnında da yararlanılır. Doktorlar ultrason adı verilen cihaz ile iç organlarımızın görüntüsünü ekrana aktarırlar. Ses dalgaları zararlı değildir.