İNSANDA ÜREME,BÜYÜME VE GELİŞME:
Canlıların neslini devam ettirmek üzere kendine benzer fertler meydana getirmesine üreme denir. Eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki çeşit üreme vardır.İnsanlar eşeyli ürer.
1. İnsanda Üreme Yapıları
Erkek üreme organları;testis ve testiste üretilen spermlerin taşındığı kanallardan oluşur.
İnsanda erkek üreme hücresine sperm denir. Spermler küçük, az sitoplazmalı ve kamçılıdır. Kamçı, sıvı ortamda spermin hareketini sağlar.Testislerde üretilen spermler kanalcıklar içinde ilerlerken hareket yeteneği kazanır.Testisler vücut yüzeyinden dışa doğru meydana gelen bir kese içerisinde yer alır. Bu kese, vücut ısısı spermlerin gelişmesine elverişli olmadığı için vücut dışında yer alır.
Dişi üreme organları;yumurtalıklar, yumurta kanalı, döl yatağı ve vajinadan oluşmuştur.
Dişi üreme hücresi yumurtalıklarda meydana gelir. Yumurtalıklar oval şekillidir. Karın boşluğunun alt kısmında yer alır. Yumurtalıklar, yumurta kanalı ile döl yatağına bağlanır. Döl yatağı düz kaslardan oluşmuş kalın çeperli bir yapıdır. Embriyo gelişimi burada olur. Döl yatağı, vajina denilen kaslı bir tüpe açılır. Yumurta hücreleri büyük, bol sitoplâzmalı ve hareketsizdir.
İnsanda ergenlik dönemiyle birlikte sperm oluşumu ve yumurta olgunlaşması başlar. Böylece canlı üreme kabiliyeti kazanır. Ergenlikteki hormonal faaliyetler, üreme yapılarının gelişmesini ve olgunlaşmasını sağlar.
Döllenme: Sperm ve yumurta hücresinin birleşmesine denir. Döllenecek dişi ve erkek hücrelerine gamet adı verilir. Döllenme sonucu oluşan hücreye zigot denir. Zigot bölünmeler geçirerek embriyo denen yapıyı oluşturur.Embriyo ilk 3 ay sonunda fetüs adını alır.40.hafta sonunda ise bebek dünyaya gelir.
2.Büyüme ve gelişme
Büyüme:Anne karnından başlayıp ergenliğin sonuna kadar insanlarda görülen boy ve kütle artışına denir.
Gelişme: Döllenme ile başlayıp ergin bir canlı oluncaya kadar devam eden faaliyetlere denir.Gelişme;hücre bölünmesi, büyüme ve farklılaşma olaylarını kapsar.
Olgunlaşma:Vücudumuzdaki yapı ve organların belirli işlevleri yapabilecek duruma gelmesine denir.
3.İnsanlarda gelişim dönemleri:
İnsanda büyüme ve gelişme sürecindeki dönemler şunlardır:
I. 0 - 1 yaş: Bebeklik dönemi
II. 1 - 6 yaş: Çocukluk dönemi
III. 6 - 12 yaş: Okul çağı dönemi
IV. 12 - 21 yaş: Ergenlik dönemi
V. 21-65 yaş: Yetişkinlik dönemi
VI. 65-üzeri yaş:Yaşlılık dönemi
Ergenlik dönemi ve özellikleri:
Ergenlik dönemi çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemidir.
Ergenlik dönemindeki değişiklikler kız ve erkeklerde aynı zamanda başlamaz. Kızlar ergenliğe 1 – 2 yıl daha önce girer. Ayrıca yaşanılan bölge özellikleri, genetik faktörler ergenliğe girme yaşını etkileyebilir.
Ergenlik döneminde erkeklerde görülen değişiklikler şunlardır:
1. Kol, bacak kasları gelişir.
2. Göğüs kafesi ve omuzlar genişler.
3. Ses kalınlaşır.
4. Hızlı boy uzaması olur.
5. Erbezleri büyür ve sperm üretmeye başlar.
6. Gırtlak gelişir ve gırtlak kemiği belirginleşir.
7. Tedirgin, zor beğenen ve çabuk sinirlenen biri olur.
8. Kurallara karşı çıkma eğilimi belirir.
9. Kardeşleriyle ve arkadaşlarıyla geçimsizlikler görülür.
Ergenlik döneminde kızlarda görülen değişiklikler şunlardır:
1. Boy uzar, kilo artar.
2. Kaslar erkeklere göre daha az gelişir.
3. Yüzde sivilceler oluşabilir.
4. Göğüsler belirmeye başlar.
5. Yumurtalık gelişir. Yumurta oluşumu başlar.
6. Regl hâli görülmeye başlar.
7. Beğenilme arzusu, dış görünüşe önem verme görülür.
8. Hayal kurar, kendini kabul ettirmeye çalışır.
9. Sinirlilik hâli görülür.
Ergenlik dönemindeki hızlı büyüme ve gelişme, iki ayrı eşey (cinsiyet) hücresinin biraraya gelmesiyle oluşan üreme şekline eşeyli üreme denir. Bitki ve hayvanların çoğunda eşeyli üreme görülür.Tür içi farklılığı sağlar.
ruhsal değişim bazı sorunlara sebep olabilir. Ergenlikte gençler, otoriteye karşı çıkma, kurallardan hoşlanmama, anne-babanın ilgisinden yakınma gibi durumlar gösterebilir. Ders çalışmaya isteksizdir, çekingendir. Odasına kapanır. Kardeşlerini yanına almaz. Süse ve giyimine düşkündür. Ayna karşısında çok zaman harcar. Saçının şekline, görünüşüne önem verir. Fiziksel özellikleri, uzun ya da kısa boylu, şişman ya da zayıf oluşu problem olur.
4. Üreme Sisteminin Sağlığı
Üreme sisteminin sağlığının korunabilmesi için düzenli ve dengeli beslenilmelidir. Havasız ortamlardan kaçınılmalıdır. Alkol, sigara kullanımı üreme sistemini olumsuz etkileyen faktörlerdir. Dar, rahat olmayan elbiselerden kaçınılmalıdır.
Ayrıca, hamileler gebelik süresince doktor önerisi olmadan ilâç almamalı röntgen ışınlarından uzak durmalıdırlar. Ağır yük kaldırmamalı, ağır işlerde çalışmamalıdır. Hamile bayanların protein, vitamin, demir ve kalsiyum yönünden zengin besinler alması gerekir.
HAYVANLARDA ÜREME,BÜYÜME VE GELİŞME:
Kurbağa ve balıklarda olduğu gibi yumurta ve sperm organizma dışında birleşiyorsa dış döllenme olur. Sürüngenler, kuşlar ve memelilerde olduğu gibi, sperm ve yumurtanın canlı vücudunda birleşmesine iç döllenme denir.
Suda yaşayan hayvanlarda dış döllenme:
Balık ve kurbağalarda görülür.Döllenme ve döllenme sonucu oluşan embriyonun gelişimi suda olur.buna dış gelişme denir.
Karada yaşayan hayvanlarda iç döllenme:
Sürüngen,kuş ve memelilerde görülür.iç döllenme yapan canlılar dış döllenme yapan canlılara göre daha az yumurta hücresi üretirler.Çünkü iç döllenmede spermin vücut içinde yumurta ile karşılaşma ihtimali daha yüksektir.
Hayvanlarda gelişme şekilleri:
Kuşlar,kurbağalar,sürüngenler yumurta ile çoğalır.(iç döllenme dış gelişme)
Balıkların bir kısmı yumurta ile çoğalırken bir kısmı da canlı doğum yapar.örneğin;köpek balıkları.
Çevremizde gördüğümüz köpek,kedi,koyun,inek gibi hayvanlar memeli hayvanlardır.
Memeli hayvanlar,yavrularını doğurarak dünyaya getirir ve sütle beslerler.
Omurgasız hayvanlarda(yengeç,çekirge,örümcek,sivrisinek,hamam böceği,kelebek ve solucanlar) yumurta ile çoğalır. Başkalaşım:kelebek,kurbağa gibi bazı canlıların yumurtadan çıktıktan sonra yapısal değişikliklere uğrayarak ana canlıya benzer hale gelmesine denir.
İpek böceğinin gelişimi sırasında yapısal değişiklikler
Yumurta
Tırtıl
Erken Pupa
Geç Pupa
Kelebek
Kurbağanın gelişimi sırasında yapısal değişiklikler
Döllenmiş yumurta
Larva
İribaş
Yavru Kurbağa
Ergin Kurbağa
2) Ergenlikte görülen değişikleri işaretleyiniz.
Erkeklerde ve Kızlarda Bedensel ve Ruhsal Değişiklikler Görülme
*Boy uzaması
*Sevinç, üzüntü, öfke, korku gibi
*Duyguların sık sık yer değiştirmesi
*Kilo Artışı
*Koltuk altında kıllanma
*Bağımsızlık arayışı
*Deride yağlanma
*Cinsel bölgede kıllanma
*Hayal kurma
*Cinsel konulara merak duyma
*Dişi Üreme organlarının
*Olgunlaşması
*Aşırı öfkelenme
*Utangaçlık
*Sperm oluşması
*Duygusal dalgalanma
*Ses kalınlaşması
*Soyut algılama yeteneğinin artması
*Yumurta oluşması
*Dikkatini uzun süre toplayamama
*Sebepsiz can sıkıntısı hissetme
*Ter salgısının artması
*Bulunduğu ortamda dikkat çekme isteği
*Kasların gelişimi
*Adet görme
*Göğüslerin belirginleşmesi
*Hayal kurma
*Arkadaş grubuna katılma isteği
*İletişim kurmada güçlük çekmek
*Sakal ve bıyık çıkması
*Kimlik arayışı
*Toplumdaki rolünü belirleme
İsteği
*Kendi başına hareket etme isteği
*Yalnız kalma isteği
*Daha hızlı okuyup algılama
*Kararsızlık
